Bağımlılık, biyolojik ve davranışsal faktörleri içeren karmaşık ve çok yönlü bir olgudur. Bu makalenin amacı, nörobilim, psikoloji ve sosyolojiden elde edilen araştırmaları da içeren çok disiplinli bir yaklaşımla bağımlılığın biyolojisini ve davranışını keşfetmektir.
Bağımlılık, zararlı sonuçlara rağmen, zorlayıcı madde arayışı ve kullanımı ile karakterize edilen kronik ve tekrarlayan bir bozukluktur (National Institute on Drug Abuse, 2018). Araştırmalar, bağımlılığın, özellikle dopamin adı verilen, zevk ve ödülle ilişkilendirilen bir nörotransmitterin salınımından sorumlu olan mesolimbik dopamin yolundaki beyin ödül devrelerinde değişiklikler içerdiğini göstermektedir (Koob ve Volkow, 2016). Tekrarlanan madde kullanımı, bu yolu aktive eder ve büyük miktarda dopamin salınımına neden olur, bu da madde arayış davranışını pekiştirir ve madde kullanımı ile zevk arasındaki ilişkiyi güçlendirir (Volkow vd., 2016).
Ek olarak, araştırmalar bağımlılığın, karar verme, öz kontrol ve dürtü kontrolünden sorumlu olan prefrontal kortekste değişikliklere neden olduğunu göstermektedir. Bağımlılıkla ilişkili azalmış prefrontal korteks aktivitesi, bireylerin akılcı kararlar verme ve dürtüleri kontrol etme yeteneğini bozar (Goldstein ve Volkow, 2011).
Davranışsal faktörler de bağımlılıkta önemli bir rol oynar. Arkadaş baskısı, aile dinamikleri ve kültürel etkiler gibi sosyal çevre, bir bireyin bağımlılık geliştirme olasılığını etkileyebilir (National Institute on Drug Abuse, 2018). Ayrıca, stres, travma ve depresyon ve anksiyete gibi zihinsel sağlık bozuklukları da bağımlılığın gelişimine katkıda bulunabilir (Koob ve Volkow, 2016).
Bağımlılıkta çok disiplinli yaklaşım, tedavinin bağımlılığın hem biyolojik hem de davranışsal faktörlerini ele alması gerektiğini kabul eder. Etkili bir tedavi, bağımlılıkla ilişkili fizyolojik değişiklikleri ele almak için ilaç yardımlı tedavi gibi farmakoterapi yöntemlerini içermelidir. Ek olarak, bilişsel-davranışçı terapi, motivasyonel görüşme ve muhtemel sonuç yönetimi gibi davranışsal terapiler, tetikleyicileri yönetmek ve temiz kalmak için gerekli becerileri geliştirmede bireylere yardımcı olabilir (Volkow vd., 2016).
Etkili bir tedavi, bağımlılıkla ilişkili biyolojik ve davranışsal faktörleri ele almalıdır. Fizyolojik olarak bağımlılıkla ilişkili beyindeki değişiklikleri ele almak için ilaç yardımlı tedavi gibi farmakoterapi yöntemleri kullanılabilir. Bu tedavi yöntemleri, bağımlılıkla ilişkili dopamin patikasındaki beyin değişikliklerini hedef alarak, bağımlılıkla ilişkili beyin değişikliklerini yönetmeye yardımcı olabilir.
Ayrıca, bilişsel-davranışçı terapi, motivasyonel görüşme ve muhtemel sonuç yönetimi gibi davranışçı terapiler, tetikleyicileri yönetmek ve temiz kalmak için gerekli becerileri geliştirmede yardımcı olabilir. Bu terapiler ayrıca, bireyin karar verme, kendini kontrol etme ve dürtüleri yönetme becerilerini artırmaya yardımcı olarak, bağımlılıkla ilişkili psikolojik faktörlerle mücadeleye de yardımcı olabilir.
Sonuç olarak, bağımlılık karmaşık bir bozukluktur ve hem biyolojik hem de davranışsal faktörleri içerir. Nörobilim, psikoloji ve sosyoloji alanlarındaki araştırmaları birleştiren çok disiplinli bir yaklaşım, etkili bir tedavinin hem bağımlılıkla ilişkili fizyolojik hem de psikolojik bileşenleri ele alması gerektiğini vurgular. Bağımlılık altında yatan nedenleri ele alarak ve kapsamlı bir tedavi sağlayarak, bireyler bağımlılığı yenip uzun vadeli iyileşme sağlayabilirler.
KAYNAKÇA
Goldstein, R. Z., & Volkow, N. D. (2011). Dysfunction of the prefrontal cortex in addiction: neuroimaging findings and clinical implications. Nature Reviews Neuroscience, 12(11), 652-669. doi: 10.1038/nrn3119
Koob, G. F., & Volkow, N. D. (2016). Neurobiology of addiction: a neurocircuitry analysis. The Lancet Psychiatry, 3(8), 760-773. doi: 10.1016/S2215-0366(16)00104-8
National Institute on Drug Abuse. (2018). Understanding drug use and addiction. Retrieved from https://www.drugabuse.gov/publications/drugfacts/understanding-drug-use-addiction
Volkow, N. D., Koob, G. F., & McLellan, A. T. (2016). Neurobiologic advances from the brain disease model of addiction. New England Journal of Medicine, 374(4), 363-371. doi: 10.1056/NEJMra1511480