Milyonlarca farklı canlı türünün bulunduğu bu gezegende insanlar olarak bu populasyonun sadece %0.01’ini oluşturduğumuzu biliyor muydunuz? Farklı mantarlar, bakteriler ve diğer organizmalar arasından bize en yakın olan canlı türü hayvanlar. Evrimsel teorileri baz alırsak bu bilgi aslında pek de şaşırtıcı değil: çünkü belki de hayvan atalarımız vardı. Peki ya dünyayı neden onlar değil de biz yönetiyoruz? Bizi diğer hayvan türlerinden farklı kılan özellik ne?
Zamanının ünlü filozoflarından biri olan Aristotales, “akıl yürütmenin” insanoğluna has bir özellik olduğunu düşünüyordu. Hayvanlardan farklı olarak nasıl ve ne için yaşayacağımıza karar verebiliyorduk. Bu yüzden mantıklı düşünebilme ve karar alma yetisi insanlara özgü bir şey olmalıydı. Her ne kadar başta Aristotales’ nin görüşü mantıklı gözükse de, hayvanların da akıl yürütmek ve karar vermek gibi kognitif becerilere sahip olduğunu pek çok örnekte gözlemleyebiliriz.
Chrysippus’un Köpeği
Hayvanlarda muhakeme yetisinin olduğunu gösteren bir özellik olasılıklara dayalı karar verebilme kapasiteleridir. Yunan filozof Chrysippus’un “köpek” hakkındaki hikayesini örnek olarak alalım: Bir köpek avını ararken üç yollu bir kavşağa varıyor. Sadece avının kokusunu içermeyen birinci ve ikinci yolu koklayarak, üçüncü yoldan gitmeyi seçebiliyor (Andrews, 2016).
Hikaye, bir köpeğin tıpkı insanlar gibi olasılıkları hesaplayarak karar verebildiğini gösteriyor. Burada köpeğin yalnızca avlanma dürtüsüyle hareket ettiğini, ve aslında aslında bir karar almadığını iddia edebilirsiniz. Ancak, bu örnekte hayvanın avlanma dürütüsünü uyaran bir faktör yok.
Hayvanlarda Empati
Hayvanlar aynı zamanda empati kurabilme özelliğine sahip. Araştırmalara göre köpekler, sahiplerinin esneme ve ağlama gibi davranışlarını algılayıp empati kurabiliyorlar (Silva et al., 2011). Eğer bir evcil hayvanınız varsa, üzgün olduğunuzda onun da modunun düştüğünü ve sizi nasıl rahatlatmaya çalıştığını gözlemlemişsinizdir. Yani onlar da başka canlıların duygularını tespit etme ve o duyguları anlama becersine sahip.
Sonuç olarak hayvanların da irade ve akıl yürütme becerilerine sahip olduğu konusunda hem fikir olabiliriz. Ne de olsa onlar da empati kurabiliyor, partnerlerini seçebiliyor ve olasılıklara göre karar verebiliyorlar. İnsanlar olarak bizi hayvanlardan ayıran niteliklerimizi özgür iradede değil, daha karmaşık kognitif becerilerimizde aramalıyız. Mesela ego sahibi olmamız. Hiç türümüz gibi gurur yapan bir hayvan gördünüz mü?
Bir sonraki yazımda görüşmek üzere!
-Ayşe
Kaynaklar:
Andrews, K. (2016, May 06). Animal cognition. Retrieved February 23, 2021, from https://plato.stanford.edu/entries/cognition-animal/
Silva, K., & De Sousa, L. (2011). ‘canis empathicus’? A proposal on dogs’ capacity to empathize with humans. Biology Letters, 7(4), 489-492. doi:10.1098/rsbl.2011.0083
The Cambridge Declaration on Consciousness (Archive) 7 July 2012. Written by Philip Low and edited by Jaak Panksepp, Diana Reiss, David Edelman, Bruno Van Swinderen, Philip Low and Christof Koch. University of Cambridge.